Способ отбора племенных каракульских овец каракульчового смушкового типа

(51) 01 67/02 (2006.01) АЗАСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЛЕТ МИНИСТРЛГ ЗИЯТКЕРЛК МЕНШК ЫЫ КОМИТЕТ НЕРТАБЫСА ИННОВАЦИЯЛЫ ПАТЕНТ СИПАТТАМАСЫ крсеткш брнш топта 2,02 , екнш топта 3,83,ал шнш топта 7,62 тмендед. Топтар арасында траты крсеткш брнш топта, ал трасыз крсеткш шнш топта тркелд. Тлд туу кезедер араклше елтр типтег озыларды шыымына ыпал етт. Егерде брнш кезеде туылан араклше типтег озыларды лес 57,69 раса, ол екнш кезеде 4,89(52,80 ) ( Р 0,05) тмендед. Осыан арамай,индекс бойынша жеке топтарда араклше типн тым уалау крсеткш згерд. Аталан типт жоары крсеткш 68,18 брнш топтаы ошарлар рпаында тркелд, бл крсеткш екнш топ нтижеснен 14,83( 57,35) , ал шнш топ крсеткшнен - 19,53(48,65 ) ( Р 0,05) жоары. ндрлген аракл елтрсн сапасын салыстыранымызда, Т индексте сынылан тсл негзг крсеткштер бойынша дстрл тслден жоары, атап айтанда брнш сортты елтрн шыымы бойынша 7,35 (88,37 81,22), араклше-1 топтаы елтр шыымы бойынша - 18,18 (48,84 30,66) жоары болды. Бл елтрлерд брдей зндк нмен ндрп (58000 теге) сатан кезде бр елтрден тскен пайда сынылан тсл бойынша 10 400 теге болды, бл крсеткш дстрл тсл крсеткшн 8200 теге жоары сынылан тсл бойынша тимдлк дегей 17,93 раса, дстрл тсл бойынша 3,79 болды. Трасыз орта жадайында ндрлетн араклше елтрсн бркелклгн арттыру шн олданылатын ошарларды тымды сапасын жетлдруде Т индекстерн принциптерн олданан жн.(72) Есара Мханбетжан лмбеклы Омбаев бдрахман Молданазарлы Елемесов Кпмахамбет Елемеслы Байбеков Ерубай Есенгелдиева Лаура лахметызы(73) Отстк-Батыс мал жне смдк шаруашылыы ылыми-зерттеу институты жауапкершлг шектеул серктестг(54) АРАКЛШЕ ЕЛТР ТИПТЕГ АРАКЛ ОЙЛАРЫН ТЫМА РКТЕУ ТСЛ(57) сынылан нертабыс ой шаруашылыына,оны шнде аракл шаруашылыына жне араклше елтр типтег аракл ойларыны селекциялы жмысында олдануа баытталан. Зерттеу нтижес крсеткендей сынылан араклше елтр типтег аракл ойларын тыма рктеу тсл, трасыз жайлым жадайында зн тымды асиетн бралыпты стайтын ошарларды баалап, рктеуге ммкндк беред. Тымды асиетн бралыпты стайтын селекциялы намды типн баалап срыптауа ммкндк беретн индекс формуласы шыарылды Т БС/ТС 10. араклшен намды тип (Т) индекстег ошарлар рпаында, араклше типн трасыз ортада тым уалауын сараптаанда, тлдеуд шнш кезенде селекция жасалынатын типт шыымы бршама тмендеген байалды. Бл тымды асиетн бралыпты стамаандытан,олардан сапасы ркелк араклше елтрлерн ндред. нертабыс масаты тслд длдгн арттыру. Масата жету шн араклше елтрлк типтег аракл ойыны ошарларын тыма рктегенде,тымды асиетн бралыпты стайтын селекциялы намды типн баалап срыптауа ммкндк беретн бйра зындыыны орташа нтижес жне згергштк коэффициент жне талшы зындыыны згергштк коэффициентн олдану арылы индекс формуласы шыарылды жне осы белг бойынша саулы отарына жпталды. Мысал Бзд зерттеулермзде р кезеде туылан 33 бас араклше типтег еркек озыларды белглерн параметрлер аныталды. Мнда зерттелген белглер талшыты зындыы,бйраны зындыы, бйраны ен, тр салмаы р кезеде туылан озыларды талшы зындыыны млшер 6,1-6,5 мм аралыында болып, кезедег крсеткштерн айырмашылытары 0,4 мм(Р 0,01) рады. Муар сурет типтег бйра зындыыкезеде туылан озыларда 131 мм,кезеде -127 мм, кезеде 122 мм рады. Осы кезедер кезнде туылан озыларды бйра зындыыны айырмашылыы 9,0 мм болды. Бйраны енн 0,6 мм (Р 0,01) су байалады. Егерде оны шамасы алашы кезеде 3,8 мм болса, ал туымны соы кезенде 4,4 мм рады. Тлдерд тр салмаыны р кезеде сп отыратыны байалды- 0,16 кг(Р 0,05) (1-кесте). 1-кесте р кезеде туылан араклше типтег озыларды крсеткштерн айырмашылытары нертабыс ой шаруашылыына, оны шнде аракл шаруашылыына жне араклше елтр типтег аракл ойларыны селекциялы жмысында олданылады. араклше елтрсн 130-135 кндк буаз аракл саулытарын сою арылы алан (Васин Б.Н.,Васина-Попова Е.Т., Грабовский И.Н., Крымская Э.К., Петров В.А. Руководство по каракулеводству. Москва, 1971.-.320). Селекциялы жолмен Р А академиг К.Е.Елемесов жне профессор М.А. Есараев аракл ойыны араклше елтрлк типн шыарды. Мнда муар бйралы араклше елтр типтег озыларыны негзг селекциялы белглерн жне оны параметрлер натыланып, нслдк асиеттер аныталды (Елемесов К.Е., Ескараев М.А. Селекция каракульских овец каракульчевого типа //Овцеводство. -М. Сельхозиздат, 1981. -10. с.31-33 Ескараев М.А. Каракульские овцы каракульчевого типа Дис.докт. с.-х. наук 30.11.93. Алма-Ата, 1993. - с.281). араклше елтрлк типтег аракл озысын туан кезн алашы 1-3 кндгнде фенотип бойынша баалап, кейн оларды брыай жптау жннде нсауа енгзлд (Елемесов К.Е., Укбаев Х.И., Омбаев .М., мрзаков Т., Ахметшиев .С,Ескараев М, Актуов Б., Прманшаев М.П,Садыбеков , Шамекенова Р.Д. аракл озыларыны сапасын анытау жнндег нсау//Нсау. -Алматы Бастау, 1996. -54 б.). Аталан тслдерд кемшлг араклше елтрлк типтег аракл ойыны тымды ошарлары трасыз жайлым жадайында зн р кезде туылан озыларды негзг белглерн параметрлерн згерс нтижелерн орытанда, сырты орта факторлары бйралы белглерге терс сер ететн аныталды. Мнда тек ана озыны тр салмаы ана зн нслдк асиеттерн толы байалтатыны аныталды. Кейн, р кезеде туылан араклше елтр типтег аракл озылары бйра жне талшы зындыыны параметрлер жне оны згергштк коэффициент бойынша сарапталынып, осыны негзнде осы мал трасыз жайлым жадайында зн тымды асиетн бралыпты стайтын селекциялы намды типн баалап срыптауа ммкндк беретн индекс формуласы шыарылды Т БС / ТС 10, мнда Т - араклшен 2 намды тип, БС - бйра зындыыны згергштк коэффициент,ТС-талшы зындыыны згергштк коэффициент, 10 коэффициент. рктеп алынан 33 бас араклше елтр типтег ошарлар 1,5 жаса келгесн, р топтан 2 бастан барлыы 6 бас ошар рктеп алынып, оларды рыымен кездейсо рктеу жолымен брнш класты араклше елтр типтег 432 бас саулы ашырылды. аракл ойлары тжрибе ткзлген кезде брдей шаруашылы жадайында болды. Т индекс бойынша рктелп сынаа ойылан ошарларды тым уалау шамасы аныталды. 2-кесте араклшен намды тип (Т) индекс шамасыны тым уалауы Индекс бойынша ошарлар тобы Т 22 Т 22-25 Т 25 Барлы топ бойынша Т индекс бойынша тлд жктелу Т 22 Т 22-25 Т 25 61,074,26 32,064,08 6,872,21 15,833,09 67,623,96 16,553,15 7,892,19 32,903,81 59,213,98 27,012,16 44,082,42 28,912,20 Т индексн тым уалау нтижелерн талдаанымызда, аталан белгн тым уалау дрежес траты жне сенмд, оны шамасы 61,0767,62-52,21 рады (2 кесте). Жалпы аланда Т индекстег тлд шыымы олданылан ошарды Т индекс шамасына байланысты. 3-кесте араклшен намды тип (Т) индекстег ошарлар рпаында араклше елтрлк типт туым кезедерндег тым уалау тратылыы араклшен намды тип(Т) индекстег ошарлар тобытоп Т 22 топ Т 22-25 топ Т 25 Барлы топ бойынша Барлы есепке алынан озылар саны Туым кезедерндег елтрлк типтерд тым уалауыкезекезекезе М араклшен намды тип (Т) индекстег ошарлар рпаында араклше типн трасыз ортада тым уалауы сараптаанда тлдеуд шнш кезенде селекция жасалынатын типт шыымы бршама тмендеген байалды. Бл крсеткш брнш топта 1,75, екнш топта 18,15, ал шнш топта 35,22 тмендед. Топтар арасында траты крсеткш брнш топтаы, ал трасыз крсеткш шнш топта тркелд. Тлд туу кезедер араклше елтр типтег озыларды шыымына ыпал етт (3 кесте). 4-кесте араклшен намды тип (Т) индекстег ошарлар рпаында р кезедег туан тлд бйра зындыыны орта крсеткш Индекс бойынша ошарлар тобытоп Т 22 топ Т 22-25 топ Т 25 Барлы топ бойынша Тлдеу кезедер Крсеткштер айырмашылыы р кезеде туылан озыларды бйра зындыыны дрежесн анытаанымызда, брнш топтаы алашы кезеде туылан тлде муар бйра млшер 112 мм раса, оны шамасы шнш кезеде 105 мм болып 7 мм ысарса, шнш топтан алынан тлде 108 мм жне 73 мм болып,зындыы 35 мм ысарды (4 кесте). Класс бойынша баалау зерттелетн малды нмдлгн жне биологиялы ерекшелктерн комплекст баалауды соы кезе. 5-кесте араклшен намды тип (Т) индекстег ошарлар рпаыны класы бойынша жктелу Индекс бойынша ошарлар тобытоп Т 22 топ Т 22-25 топ Т 25 Барлы топ бойынша Барлы топтарда элита класты тлд лес 15,79-35,88 аралыында рады. Оны шнде элита класты тлд жоары лес 35,88 брнш топ ошарлар рпаында алынды. Бл крсеткш екнш топ крсеткшнен 12,14(23,74) (Р 0,05),шнш топ крсеткшнен 20,09(15,79) (Р 0,01) жоары.класты тлд лес барлы топтарда бркелк болды 50,0-51,91,топтар арасындаы айырмашылы те тмен - 1,91(Р 0,05). Сонымен брге,класты тлд тменг крсеткш- 12,21 брнш топ ошарлар рпаында алынды,ал осындай е жоары крсеткш 34,21 шнш топ ошарлар рпаында тркелд, топ арасындаы айырмашылы 22,0(Р 0,01) рады (5- кесте). Жалпы зерттеу нтижелерн орытындылай келе,Т 22 индекс тобындаы ошарлардан алынан тлд класыны жоарылауы, намды тип малды дрыс тадалып, одан алынан тлд кктемг трасыз жайылымны барлы кезедернде бркелк сапалы елтр беретндгнде. Трасыз орта жадайында ндрлетн араклше елтрсн бркелклгн арттыру шн олданылатын ошарларды тымды сапасын жетлдруде Т индекстерн принциптерн олданан жн. НЕРТАБЫСТЫ араклше елтр типтег аракл ойларын тыма рктеу тсл , муар буйралы араклше елтр типтег озыларын тан кезнде срыптап,кейн оларды 1,5 жасында брыай жптауды олдануды осып, былайша ерекшелнетн, р кезеде туылан араклше елтр типтег аракл озыларыны бйра жне талшы зындыыны згергштк коэффициентн араклшен намды типн индекс Т Б / 10 бойынша баалап, олардан индекс 22 малды ктеп,кейн оларды араклше елтр типтег аракл саулытарына жптайды.